در قلب تپنده استانبول، بر فراز تپهای مشرف به دریای مرمره، گنبد عظیم و منارههای مسجد ایاصوفیه به آسمان قد علم کردهاند. این بنای شگفتانگیز تنها یک مسجد یا یک موزه نیست؛ بلکه روایتگر زندهای از تاریخ پرپیچوخم این شهر است. ایاصوفیه داستان سلطنت امپراتورها، شکوه مذهبی، جنگها، صلحها و تحولات بزرگ را در خود حکاکی کرده است. از کلیسای بزرگ امپراتوری روم شرقی تا مسجد اصلی عثمانیها و سپس موزهای جهانی، این بنا هرگز نقش خود را به عنوان نماد اصلی استانبول از دست نداده است. در این مقاله جامع، شما را به سفری تاریخی و معماری به اعماق این اثر بینظیر جهانی میبریم و تمام جنبههای مهم آن را به تفصیل بررسی میکنیم.
ایاصوفیه را میتوان به روشنی به سه دوره اصلی تقسیم کرد:
دوره اول: کلیسای بزرگ ارتدکس شرقی (۵۳۷ – ۱۴۵۳ میلادی): این بنا به دستور امپراتور ژوستینیان یکم ساخته شد و به عنوان بزرگترین کلیسای جهان برای نزدیک به هزار سال شناخته میشد.
دوره دوم: مسجد جامع امپراتوری عثمانی (۱۴۵۳ – ۱۹۳۴ میلادی): پس از فتح استانبول توسط سلطان محمد فاتح، این کلیسا به مسجد تبدیل شد و منارهها، منبر و محراب به آن افزوده شد.
دوره سوم: موزه (۱۹۳۴ – ۲۰۲۰): به دستور مصطفی کمال آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه، ایاصوفیه به موزه تبدیل شد تا نمادی از سکولاریسم و همزیستی فرهنگها باشد.
دوره چهارم و کنونی: بازگشت به статуت مسجد (از ۲۰۲۰ تاکنون): در سال ۲۰۲۰، دیوان عالی ترکیه حکم تبدیل آن به موزه را باطل کرد و این بنا دوباره به عنوان مسجد فعال شناخته شد.
داستان ایاصوفیه با فراز و نشیبهای بسیاری همراه بوده است:
ساخت اولیه: اولین کلیسا در این مکان در سال ۳۶۰ میلادی ساخته شد و به “مگاله اکلسیا” (کلیسای بزرگ) معروف بود. این بنا چندین بار در شورشها ویران شد.
شاهکار ژوستینیان: پس از نابودی کلیسای قبلی در یک شورش، امپراتور ژوستینیان یکم تصمیم به ساخت کلیسایی گرفت که هیچکس نتواند نظیرش را بسازد. او با به کارگیری دههزار کارگر و استفاده از بهترین مصالح از سراسر امپراتوری، بنای کنونی را در تنها ۵ سال (۵۳۲-۵۳۷ میلادی) بنا نهاد.
فتح استانبول: در سال ۱۴۵۳، با فتح قسطنطنیه توسط سلطان محمد دوم، این شهر پایتخت امپراتوری عثمانی شد. سلطان محمد، که به “فاتح” ملقب شد، بلافاصله دستور داد ایاصوفیه را به مسجد تبدیل کنند. او با این کار نمادین، قدرت و حاکمیت جدید را به جهانیان نشان داد
معماری ایاصوفیه در زمان خود یک انقلاب بود و برای قرنها بینظیر باقی ماند.
گنبد معلق: عظیمترین ویژگی ایاصوفیه، گنبد عظیم آن با قطر ۳۱ متر است که در ارتفاع ۵۶ متری از زمین قرار دارد. این گنبد به نظر میرسد که بر روی حلقهای از نور معلق است. معماران نابغه، “ایسیدوروس میلِتوس” و “آنتمیوس ترالسیس”، برای تحمل وزن این گنبد، از “طاقبند” (Pendentive) استفاده کردند که برای اولین بار در چنین مقیاسی به کار میرفت.
ستونهای مرمرین: فضای داخلی با دهها ستون غولپیکر از جنس مرمرهای رنگارنگ (سبز، سفید، ارغوانی) تزئین شده که از ویرانههای معابد باستانی در افسوس و رم آورده شدهاند.
۴۰ پنجره در پایه گنبد: ردیفی از ۴۰ پنجره در قاعده گنبد قرار دارد که نه تنها نور طبیعی را به داخل هدایت میکنند، بلکه با ایجاد حس سبکی، این توهم را به وجود میآورند که گنبد بر روی پرتوهای نور شناور است.
همچنین بخوانید : رستوران هفت خوان وان ترکیه
یکی از جذابترین بخشهای ایاصوفیه، موزاییکهای طلایی باقیمانده از دوران بیزانس است.
موزاییک : این موزاییک در گالری جنوبی قرار دارد و به عنوان زیباترین موزاییک ایاصوفیه شناخته میشود. تصویر حضرت مسیح در مرکز، حضرت مریم در سمت راست و حضرت یحیی در سمت چپ، با چنان ظرافتی ساخته شده که حالات چهره آنها به طور شگفتانگیزی زنده و پراحساس به نظر میرسد.
موزاییک امپراتور کنستانتین و امپراتور ژوستینیان: این موزاییک در ورودی اصلی قرار دارد و تصویر حضرت مریم را در حالی نشان میدهد که امپراتور کنستانتین شهر قسطنطنیه و امپراتور ژوستینیان کلیسای ایاصوفیه را به او تقدیم میکنند.
موزاییک امپراتور الکساندر: این موزاییک کمیاب در گالری دوم قرار دارد و تصویر امپراتور الکساندر را به طور کامل و با جزئیات بالا نشان میدهد.
حفاظت در دوره عثمانی: جالب است بدانید که بسیاری از این موزاییکهای مسیحی در دوران عثمانی با گچ پوشانده شدند تا از نابودی آنها جلوگیری شود. این عمل باعث حفظ آنها برای قرنها شد.
همچنین بخوانید :هزینه سفر به وان ترکیه: راهنمای جامع قیمت هتل، غذا و تفریحات
با تبدیل ایاصوفیه به مسجد، عناصر جدیدی به آن اضافه شد که هویت اسلامی به آن بخشید.
منارهها: چهار مناره بلند در چهار گوشه بنا توسط معمار سینان، معمار بزرگ عثمانی، اضافه شدند. این منارهها نه تنها برای اذان گفتن، بلکه برای تقویت ساختار بنا و جلوگیری از ریزش گنبد نیز طراحی شده بودند.
محراب و منبر: یک محراب زیبا در جهت قبله (مکه) در داخل بنا ساخته شد. همچنین یک منبر مرمرین برای خطیب به مجموعه اضافه گردید.
لوحههای بزرگ (لاوُهها): هشت لوحه عظیم گرد که نام الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین بر روی آنها نوشته شده است، از برجستهترین ویژگیهای داخلی مسجد هستند. این لوحهها از شاهکارهای خوشنویسی دوره عثمانی به شمار میروند.
لوسترهای عظیم: لوسترهای بزرگ و دایرهشکل برای روشنایی فضای داخلی نصب شدند که همچنان حالوهوای خاصی به فضا میبخشند.
فضای داخلی ایاصوفیه، نمایشگاهی بینظیر از تلفیق فرهنگهاست. در یک نگاه، میتوانید موزاییکهای طلایی مسیحیت را در کنار کتیبههای خطاطی شده اسلامی ببینید. ستونهای مرمرین بیزانسی، طاقبندهای هوشمندانه و گنبد عظیم، با محراب، منبر و لوحههای عثمانی در هم آمیختهاند و هماهنگی حیرتانگیزی را ایجاد کردهاند. این همزیستی هنری، ایاصوفیه را به نمادی بیهمتا از دیالوگ بین تمدنها تبدیل کرده است.
در سال ۱۹۳۴، مصطفی کمال آتاتورک، با هدف تبدیل ترکیه به یک دولت مدرن و سکولار، دستور داد ایاصوفیه به موزه تبدیل شود. با این تصمیم:
لایههای گچ از روی موزاییکهای بیزانسی برداشته شدند و آنها پس از قرنها دوباره نمایان شدند.
این بنا به روی مردم از همه ادیان و فرهنگها گشوده شد.
ایاصوفیه به عنوان “موزه ایاصوفیه” در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و به یکی از پربازدیدترین جاذبههای گردشگری ترکیه تبدیل شد.
در ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۰، دیوان عالی ترکیه حکم تبدیل ایاصوفیه به موزه در سال ۱۹۳۴ را باطل اعلام کرد و دولت ترکیه آن را دوباره به عنوان مسجد فعال ثبت کرد. این تصمیم:
با استقبال بسیاری از مردم و گروههای مذهبی در ترکیه روبرو شد.
با نگرانیهایی از سوی نهادهای بینالمللی و برخی کشورها درباره حفظ میراث فرهنگی همراه بود.
دولت ترکیه تأکید کرد که این تغییر، مانع از بازدید گردشگران نخواهد شد و تمامی آثار مسیحی و اسلامی درون بنا به طور کامل محافظت میشوند. امروزه بازدیدکنندگان میتوانند در ساعات غیرنماز از این مکان دیدن کنند.
اگر قصد بازدید از این شاهکار تاریخی را دارید، رعایت این نکات ضروری است:
پوشش مناسب: از آنجا که این مکان اکنون یک مسجد فعال است، رعایت پوشش اسلامی برای بانوان (پوشش سر، شانه و پاها) و آقایان (شلوار یا شلوارک بلند) الزامی است. در صورت نداشتن پوشش، پارچه و مقنعه در ورودی به صورت رایگان یا با هزینه کم در اختیارتان قرار میگیرد.
ساعات بازدید: زمان بازدید را خارج از اوقات نمازهای پنجگانه برنامهریزی کنید. در روزهای جمعه به دلیل برگزاری نماز جمعه، ورود گردشگران در ساعات اولیه پس از ظهر محدود است.
ورودیه: پس از تبدیل به مسجد، ورود برای عبادت رایگان است، اما ممکن است برای گردشگران در ساعات مشخص، بلیط یا شرایط خاصی اعمال شود. حتماً از قبل شرایط روز بازدید خود را بررسی کنید.
احترام: در داخل مسجد با آرامش صحبت کنید و از استفاده از فلاش برای عکاسی خودداری نمایید.
ایاصوفیه تنها یک ساختمان نیست؛ بلکه به بخشی از هویت فرهنگی و هنری منطقه تبدیل شده است.
در ادبیات: شاعران و نویسندگان بسیاری از شرق و غرب، درباره شکوه و تاریخ ایاصوفیه سروده و نوشتهاند.
در سینما: این بنا در بسیاری از فیلمها و مستندهای تاریخی به عنوان نماد قسطنطنیه و استانبول به تصویر کشیده شده است.
الهامبخش معماری: معماری ایاصوفیه، به ویژه گنبد و طاقبندهای آن، الهامبخش ساخت بسیاری از مساجد بزرگ عثمانی از جمله مسجد سلطان احمد (مسجد آبی) بوده است.
آیا پس از تبدیل به مسجد، باز هم میتوان از موزاییکها بازدید کرد؟
بله. دولت ترکیه اعلام کرده که موزاییکها در ساعات بازدید برای عموم قابل مشاهده خواهند بود و حتی در هنگام نماز با پردهای مکانیکی پوشانده میشوند تا محافظت شوند.
تفاوت مسجد ایاصوفیه با مسجد آبی چیست؟
مسجد آبی (مسجد سلطان احمد) در مقابل ایاصوفیه قرار دارد و در قرن هفدهم و با الهام از معماری ایاصوفیه ساخته شده است. ایاصوفیه تاریخی بسیار طولانیتر دارد و پیشینه آن به عنوان کلیسا و موزه، آن را منحصر به فرد کرده است.
بهترین زمان برای بازدید از ایاصوفیه چه موقعی است؟
اول صبح یا نزدیک به غروب آفتاب، هم از شلوغی جمعیت کاسته میشود و هم نور خورشید حالوهوای زیباتری به فضای داخلی میبخشد.
مقالات گردشگری و اطلاعات تورهای آموزشی در ترکیه
مسجد ایاصوفیه استانبول: گواه تاریخ پر فراز و نشیب دو امپراتوری بزرگ مسجد ایاصوفیه استانبول در قلب تپنده استانبول، بر فراز تپهای مشرف به دریای مرمره، گنبد عظیم و منارههای مسجد ایاصوفیه به آسمان قد
مارماریس ترکیه؛ گوهری درخشان در آغوش دریای اژه و مدیترانه کاپادوکیه؛ سرزمین شگفتیها شهری که در آن کوههای سرسبز با دریای نیلگون در آمیختهاند. مارماریس، این نگین درخشان سواحل جنوب غربی ترکیه، تنها یک مقصد
معرفی شهر کاپادوکیه؛ سرزمین شگفتیها و داستانهای بیپایان کاپادوکیه؛ سرزمین شگفتیها در قلب ترکیه، سرزمینی خارقالعاده و رویایی قرار دارد که گویی صفحهای از یک کتاب داستان کهن را ورق زدهاید. کاپادوکیه، نامی که با
ترابزون؛ دروازه طلایی دریای سیاه، از تاریخچه تا جاذبههای بینظیر ترابزون؛ دروازه طلایی دریای سیاه ترابزون، شهری ساحلی با تاریخی کهن، همچون مرواریدی درخشان در سواحل شمال شرقی ترکیه و در کنار دریای سیاه میدرخشد.
معرفی بورسا؛ نگین درخشان ترکیه و پایتخت اول امپراتوری عثمانی بورسا؛ پایتخت اول امپراتوری عثمانی در دامنههای سرسبز کوه اولوداغ، شهری تاریخی و پرجنبوجوش قرار دارد که نفسهای تاریخ از آن به گوش میرسد. شهر
تور زیبایی و آرایش در وان ترکیه: میکاپ، میکروبلیدینگ و فیشیال حرفهای تور زیبایی و آرایش در وان ترکیه: آیا به دنیای آرایش و زیبایی علاقه مند هستید و به دنبال یک دوره آموزشی جامع،
چرا دریافت مدرک بینالمللی فیشیال از وان ترکیه، سرمایهگذاری روی آینده شغلی شماست؟ مدرک فیشیال از وان ، سرمایهگذاری روی آینده در دنیای پرشتاب و رقابتی امروز، تمایز و تخصص، کلید طلایی موفقیت شغلی است.
فراموش کنید کارمند بودن را! مالک یک بیزینس بینالمللی شوید با فیشیال وان مالک یک بیزینس بینالمللی شوید آیا از زندگی کارمندی و درآمد ثابت اما محدود خسته شدهاید؟ آیا رویای ساختن یک کسبوکار بینالمللی